موضوع تحقیق :(( صنایع دستی استان یزد))

موضوع تحقیق :(( صنایع دستی استان یزد))

برای مشاهده به ادامه مطلب بروید

معرفی صنایع دستی یزد

از زمانهای بسیار دور زندگی مردم استان یزد، با صنایع دستی عجین بوده است و تا امروز این صنایع مورد توجه صنعتگران، هنرمندان و مردم هنرشناس کشور و جهان قرار دارد.

به گزارش خبرگزاری فارس در یزد ، این استان ،با موقعیت خا ص آب و هوایی ، وضعیت اقتصادی و دور افتادگی از مرکز ، از علتهای روی آوردن مردم به صنا یع دستی بوده که این صنایع از زمانهای بسیار دور تا به امروز مورد توجه صنعتگران، هنرمندان و مردم هنر شناس کشور و جهان قرار دارد .

گرچه بسیاری از این صنایع به فراموشی سپرده شده و یا درحال حاضر با پیشرفت فن آوری این صنایع از شکل و فرم اصلی خود خارج شده است، اما بازهم در بازارهای شهر و کارگاههای صنایع دستی می توان تاریخ گذشته و هنر یزدی ها را مشاهده نمود.

در این گفتار به برخی از صنایع دستی اصیل خطه کویر یزد و آثار دستی هنرمندان این استان را اشاره می نماییم تا مورد توجه و کنکاش بیشتر هنرمندان و هنردوستان قرارگیرد.

قالی بافی

عمده ترین صنعت دستی یزد، فرشبافی است . هم اکنون در استان یزد ، نزدیک به 65 هزار دارقالی برپاست و 130 هزارنفر بافنده به این هنر دیرینه اشتغال دارند ، تولید متوسط 5 متر مربع در سا ل به ازای هر بافنده حاصل آن است .

از تولیدات قالی دستباف استان پنج درصد مصرف داخل استان ، 45 درصد خارج از استان و 50 درصد راهی بازارهای خارج از کشور می شود .

قالیها در اندازه های 3 در 4 ، 5/2 در 5/3 ، 3 در2 ، 5/2 در 5/2 و 1 در1 تولید می شود ، اما سفارش مشتریان نیز در تغییر این اندازه ها مؤثر است .

نقشه های اصیل فرش یزد به نامهای هراتی ، گل وماهی ، سردار جنگل ، کرمانی و نقوش مشابه است . 75 درصد فرش استان از خامه ی پشم و 25 درصد از خامه ی کرک بافته می شود .

زیلو بافی

از دیگر زیراندازهای معروف استان زیلو است، زیلو یکی از مناسبترین و بادوامترین کف پوشها ، به ویژه برای مناطق کویری است .

مرکز زیلو بافی استان ، شهرستان میبد است که تا مدتها پیش مخارج صدها خانوار از تولید آن تامین می شد.

قدمت زیلو بافی در این شهر به دوره پیش از اسلام می رسد و قدیمی ترین زیلو ،با قرنها سابقه ی بافت هم اکنون در مسجد جامع میبد است .

زمانی تعداد بافندگان زیلو حدود1 هزار و 500 نفر بود و بر سر هر کوی و برزنی آهنگ کوبیدن شانه ی زیلو بافی بیانگر حیات اقتصادی و شکوفایی این صنعت بود .

زیلو از نخ پنبه ای بافته می شود ، در بافت آن طرحها و نقشهای شایان توجهی به کار می رود و رنگها غالبا آبی و سفید است که گاهی از قرمز و نارنجی و سبز هم استفاده می شود .

هم اکنون زیلو های مرغوب به نام زیلوی نفتا ل شهرت دارند . در حال حاضر بیشتر تولید زیلو به مصرف کفپوش مساجد و تکایا می رسد . نقشهای زیلو به نامهای پرت توره ، زلفک ، رکنه دونی ( رکن الدین ) ، هشت پر کوچک و هشت پر بزرگ ، بند رومی و کلید مشهورند .

زیلو غالبا با سفارش قبلی بازرگانان و اشخاص بافته می شده و در گذشته یکی از اقلام مهم تجارت استان بوده است .

شعر بافی

این صنعت دارای رشته های مختلف است . اساس کار شعربافان دستگاههای چوبی است که به اقتضای نوع تولید در ابعاد مختلف طراحی وساخته می شود .

ابتدا زنان خانه دار بر روی این دستگاهها کار می کردند و شاید ابتکار اختراعش نیز از آنان باشد ، اما در مراحل بعدی کار به صورت کار گاهی و مردانه در آمد .

تا چند سال پیش صدای کار این دستگاهها ، در کوچه های پیچ در پیچ یزد به گوش می رسد و به آن شعر بافی می گفتند که طرح کلی آن دستگاهها از دو نورد ، تعدادی پدال ( پوشال ) شانه ، ورد ، میل میلک تشکیل شده که در هر محل اسامی ویژه خود را دارند .

کارهای « شعر بافی » متنوع و دست بافته های آن بدین گونه است :

ترمه

ترمه پارچه ای است در نهایت زیبایی که تار آن از ابریشم طبیعی تابیده و پودش از ابریشم ، نخ ، پشم و کرک الوان است .

در قدیم ترمه را با انگشتان دست می بافتند و هم از این جهت به انگشت با ف هم شهرت داشت . اما در حا ل حاضر تولید آن نیمه دستی است .

ترمه در انواع شا ل چارقدی ، شال بندی ، شال راه راه ، شال محرمات ، شال اتابکی ، شا ل کشمیری ، شال رضایی ، شال امیری و شا ل یزدی بافته می شود . نقشهای عمده ی ترمه ، بته جقه ، شاخ گوزنی ، گل شاه عباسی ( گل محمدی ) است .

این صنعت در ایران سابقه ای 400 ساله دارد و ابتدا توسط زردشتیان از آن برای تهیه ی شلوارهای کبری که مخصوص مجالس جشن و عروسی شان است ، بهره می گرفتند .

زری

از بافته های قدیمی است و قدمت آن به دوره ساسانیا ن می رسد . مراکز عمده ی تولید آن در گذشته اصفهان ، ابیانه ، یزد و کاشان بوده است . ماده ی اولیه آن ابریشم طبیعی ونخ زری است .

مخمل

تولید این پارچه که به طور دستبا ف در یزد انجام می شود ، بافته نفیسی را به دست می دهد که هر بیننده ای را به تحسین وا می دارد . در بافت مخمل از ابریشم طبیعی استفاده می شود .

شمد

نوعی پارچه نازک است که در بافت آن نخ پنبه یا ابریشم مصنوعی ویسکوز به کار رفته و در فصل تابستان به عنوان رواند از از آن استفاده می کنند . شمد اغلب دارای نقشهای ساده به صورت چهار خانه است .

چادر شب

چادر شب نوعی دیگر از دست بافته هایی است که در شهرستان یزد ، اردکان و بخش زارچ می بافند .

دو نوع چادر شب تولید می شود : نوع اول که نازک و منقوش است و به نام چادر شب رختخواب پیچ معروف است.

نوع دوم که ضخامت بیشتری داشته و چادر شب صحرایی نام دارد که برای حمل علوفه و محصولات کشاورزی استفاده می شود و دارای نقشهای راه راه است . تولید این بافته ها در ابعاد 90 در 90 است که به عنوان سفره نیز از آن استفاده می شود .

دستمال

دستمال یزدی در ابعاد مختلف و طرحهای متنوع برای مصارف گوناگون تولید می شود . انواع این دستمال ها به نامهای عشایری ، ابریشمی ، ومرسریزه معروفست .

ماده اولیه این بافته ها فعلا ابریشم مصنوعی ( ویسکوز ) است .

دارایی ( ایکات )

دارایی از با فته های زیبا و ویژه یزد است . برای تهیه دارایی نخهای تار را قبل از بافت به روشهای خاص رنگ می کنند که به تدریج رنگها در حین بافت مشخص می شود .

ماده اولیه آن ابریشم طبیعی بوده ولی در حال حاضر نخ ویسکوز است .

روتختی

از دیگر فرآورده های کارگاههای دستبافی ، تولید انواع روتختی در ابعاد 240 در 300 سانتیمتر است . ماده اولیه آن از نخ ویسکوز و پشم است .

خورجین بافی ( لبافی )

بافت خورجین که وسیله ایست برای حمل بار ، از قدیم در شهرهای اشکذر و اردکان معمول بوده است. خور جین بر روی دارهای عمودی و شبیه زیلو با نقش کمتری بافته می شود .

ماده اولیه خورجین نخ پنبه ای است .

جیم

جیم بافته ای ساده و یکرنگ است ، مانند ارمک و کرباس که به وسیله زنان در خانه تولید می شود . ماده اولیه آن نخ پنبه ای است و برای تهیه لباس ( عمدتا شلوار ) از آن استفاده می شود .

سجاده

از سجاده برای ادای فریضه ی نماز استفاده می شود و طرح ورنگ خاص خودش را دارد .

ماده اولیه آن نخ پنبه ای است که در رنگهای سیاه و آبی تولید می شود .

پتو

تولید پتوی دستباف در بخشهای اشکذر و خرانق به طور خانگی توسط زنان مرسوم است . ابعاد بافت ، نواری است به عرض 50 و طول 22 متر که بعد از چهار تکه شدن به هم دوخته شده ، پتو به دست می آید .

بقچه ، لنگ

این بافته ها بیشتر به صورت پارچه های الوان و با رنگهای شاد در ابعاد 150 در 110 سانتیمتر تولید می شود که بیشتر به مصرف بقچه و لنگ حمام می رسد . برای بافت لنگ غا لبا از نخ پنبه ای استفاده می شود.

احرامی

پارچه ی « احرامی » با تارو پود پنبه ای معمولا در اندازه ی 70 در 100 سانتیمتر و 120 در 90 سانتیمتر تهیه می شود ، این پارچه بیشتر مورد مصرف حجاج قرار می گیرد .

قناویز

قناویز نوعی پارچه است که در گذشته در یزد بافته می شده ولی در حال حاضر تولید نمی شود . نخ مورد این پارچه ابریشم است .

دندانی

دندانی یا گل خورد که به جامه ی زردشتیان یزد شهرت دارد ، دارای شیوه ی بافتی ظاهرا ساده اما پر زحمت است.

شال بافی

تهیه پارچه ای به نام « شال » نیز در شهر یزد در گذشته معمول بوده که به صورت کارگاهی تولید می شده . قسمت عمده مواد اولیه آن نخ پنبه ای است .

در بسیاری از مناطق روستایی که بافندگی در آنها رواج دارد تهیه نوعی سفره مربع شکل در ابعاد 90 در90 سانتیمترنیز رایج است . برای تهیه این نوع سفره از نخ پنبه ای کارخانه ای نمره 10 توسط زنان به صورت خانگی ویا دستگاه چاله ای ( با شانه ی بیست ) بافته و توسط خود بافنده رنگرزی می شود .

رو فرشی

نوعی پارچه نخ پنبه ای که معمولا با عرض 96 سا نتیمتر و به رنگهای سیاه و سفید یا آبی و سفید به صورت راه راه بافته میشود وبه تناسب سطح فرش به عنوان رو فرشی از آن استفاده میکنند .مصرف این پارچه امروزه کاهش یا فته است .

از دیگر فرآورده های شعر بافی یزد میتوان به پلاس ، ارمک و کرباس اشاره کرد .

سفال و سرامیک

سفالگری از قدیمی ترین و شاید نخستین صنعت دست ساخت بشر از خاک بوده که قدمت ان در ایران به6000 سال قبل از میلاد میرسد . میبد مرکز مهم سفال و سرامیک استان یزد است که عمده فعالیتهای سفال وسرامیک درآنجا متمرکز شده است .در اصطلاح محلی به تولیدات سفال کواره می گویند .

با استفاده از منابع گل رس و با برخورداری از قرنها تجربه و کارآزمودگی تولید انواع ظروف سفالی وسرامیکی در میبد رواج دارد.

بخش عمده ای از سفالینه های میبد در داخل استان مصرف می گردد و بخشی نیز راهی بازارهای داخلی و خارجی می شود .

سفال وسرامیک میبد با نقشهای اصیل مرغ و ماهی، خورشیدخانم شهرت دارد .

کواره های ساخت میبد اساسا سه گونه سفا ل ساده بی لعاب، سفال لعابدار واشیا کاشی و سرامیک است.

گیوه بافی

زنان روستایی در اوقات بیکاری خود با استفاده از ابزارهای ساده ، رویه گیوه می بافند و یا به قول خودشان می چینند .

در مناطقی چون تفت ، مهریز ، نیر ، خونزا ، بغدادآباد و بهاباد هنوز فعالیت گیوه چینی ادامه دارد . ماده اولیه گیوه نخ پنبه ای است . پس از مرحله با فت ، رویه بایستی به تخت دوخته شود . کار تهیه تخت و دوخت بوسیله مردان انجام می شود که به آن تخت کشی می گویند .

آهنگری ( چیلانگری )

آهنگران قدیمی یزد با استفاده از وسایلی ساده نظیر دم و انبر و چکش به تولید ابزار آلات مورد نیاز مردم چون قپان ، قند چین ، چاقو ، زنجیر ، انبر ، قفل و کارد می پردازند که مرکز این کار در نواحی مهریز ، عقدا ، ندوشن ،سخوید ، اردکان و خضر آباد است .

حصیربافی

حصیر بافی با بافت بوریا از قدیمی ترین صنایع دستی در ایران است . در استان یزد در مناطقی چون بافق ، بهاباد ، مبارکه و روستای زردین اردکان با فت حصیر با استفاده از الیاف درخت خرما رواج دارد انواع تولیدات آنها شامل : حصیر زیرانداز ، انواع کلاه ، بادبزن ، جارو ، سبد وپادری است .

کاشی سازی

مقصود کاشی های زیبا و گوناگون سنتی است که در معماری بناها به کار میرود و حاصل کار صنعتگران و هنرمندان این رشته است .این هنر در استان یزد قدمتی 700ساله دارد . هنرمندان ابتدا اشکال مورد نظر کاشی را تهیه وسپس بر روی آنها نقاشی و لعاب و پخت میکنند .

از انواع کاشی ها می توان به کاشی یزدی ، کاشی کمک ، کاشی شبکه ، کاشی شش گوش ، کاشی حاشیه ، کاشی کمند ، جوک وکاشی هفت رنگ اشاره نمود.

سریشم سازی

سریشم نوعی چسب حیوانی است . برای ساخت سریشم ، نخست ضایعات پوست و استخوان و پیه را در پاتیل می پزند وبه صورت مایع غلیظی در آورده و پس از پهن وخشک کردن ، بسته بندی شده آماده مصرف می گردد بیشتر به مصرف خاتم کاری می آید . مهریز از جمله مراکز تولید سریشم است.

از دیگر صنایع دستی استان یزد می توان به قلم زنی، شیشه گری،بافت پادری ، کف پوش و چرم سازی، موتابی و نمد مالی اشاره کرد.